Pano
Xavier Piron
In Aaltermoeten niet-Belgen 9 keer langer wachten dan Belgen op een inschrijving in de gemeente. Dat blijkt uit onderzoek van Pano samen met De Morgen. Terwijl buitenlanders vaak maanden wachten voor ze worden ingeschreven, lukt het Belgen wél zonder problemen. De FOD Binnenlandse Zaken ontving het voorbije jaar 110 klachten, een anonieme klokkenluider spreekt van een "ontradingscampagne" tegen buitenlanders.
Nurettin (52) heeft de Turkse nationaliteit en kwam als jongen samen met zijn ouders naar België. Hij woont al meer dan 51 jaar in ons land. In september 2024 verhuisde hij van Gent naar Aalter. Vandaag wacht hij nog altijd tot de gemeente zijn adreswijziging en domiciliëring in orde brengt. "Je voelt je zo toch niet welkom in Aalter."
Nurettin isniet alleen. Pano en De Morgen spraken de voorbije maanden met verschillende inwoners van Aalter die maar niet gedomicilieerd geraken. Sommigen wachten maanden op een goedkeuring, anderen al meer dan een jaar. Wat opvalt: het gaat zo goed als altijd om mensen met een andere nationaliteit of Belgen van buitenlandse herkomst.
"Wanneer mensen van vreemde origine zich willen inschrijven in Aalter, krijgen ze vaak geen bewijs van inschrijving", bevestigt een anonieme klokkenluider aan Pano en De Morgen. De aanvraag wordt eerst voorgelegd aan het schepencollege. Volgens de klokkenluider stelt dat college zijn beslissing over de aanvraag vaak uit, door een controle van de kwaliteit van de woning te vragen.
De mensen die zo'n controle krijgen, hebben geen Vlaamse achternaam
In afwachting van die controle, die soms maanden op zich laat wachten, worden mensen niet gedomicilieerd."De mensen die zo'n controle krijgen, hebben geen Vlaamse achternaam, dat zijn vooral buitenlanders", benadrukt de klokkenluider.
Dat blijkt ook uit een lijst met woonkwaliteitscontroles die Pano en De Morgen bemachtigden: van de 77 controles die de gemeente aanvroeg in 2024, waren er amper 4 bij mensen met de Belgische nationaliteit. 3 van die 4 hadden een buitenlands klinkende achternaam.
Pano en De Morgen namen de proef op de som met een verborgen camera. Een Nederlander met Marokkaanse roots krijgt bij zijn aanvraag meteen te horen dat hij waarschijnlijk een woonstkwaliteitscontrole mag verwachten. Bij een Belgische vrouw met Vlaamse naam verzekert de dienst bevolking haar dat alles snel in orde zal komen.
Bekijk: Pano test met verborgen camera hoe moeilijk het is om je in te schrijven in Aalter
Videospeler inladen...
Een steekproef van 204 inschrijvingen bevestigt wat de getuigen aan Pano en De Morgen vertellen. Mensen met een Belgische nationaliteit raken 9 keer sneller ingeschreven dan niet-Belgen. Bij Belgen duurt de inschrijving gemiddeld 15 dagen. Bij niet-Belgen is dat 136 dagen, met pieken tot boven de 450 dagen. Dat is meer dan 1 jaar en 3 maanden.
Praktijk is "pertinent onwettelijk"
Dat Aalter in afwachting van een woonstkwaliteitscontrole de inschrijving in het bevolkingsregister weigert, is in strijd met de wet. Pano en De Morgen spraken in totaal met 5 verschillende experten. Zij zeggen allemaal hetzelfde: dit mag niet.
"Dat is pertinent onwettelijk", reageert Joy Verstichele, coördinator van het Vlaams Huurdersplatform."De wet is heel duidelijk: er moet gedomicilieerd worden, desnoods voorlopig."
Ook volgens Geert Matthys, expert migratie aan de Arteveldehogeschool, is de wet helder. "Als de persoon effectief op de plaats wordt aangetroffen, móét die ingeschreven worden. Stel dat de woonst toch niet geschikt is voor permanente bewoning, dan nog moet die persoon ingeschreven worden. De enige nuance is dan dat de gemeente de mogelijkheid heeft om te gaan voor een voorlopige inschrijving."
Eigenlijk draagt de gemeente onrechtstreeks bij aan domiciliefraude
Aalter weigert ook om zo'n voorlopige inschrijving te geven. "Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat de gemeente daardoor onrechtstreeks bijdraagt aan domiciliefraude", zegt Matthys. "Want de persoon verblijft op een plaats, maar hij wordt daar niet ingeschreven. Het is de gemeente die hier niet doet wat ze moet doen."
De oppositie in Aalter zegt al langer op de hoogte te zijn van de praktijk en spreekt van een "pestbeleid": "Men wil die mensen helemaal niet in onze gemeente", zegt Mieke Schauvliege (Groen).
Beschermen tegen huisjesmelkerij
"Dit is helemaal geen pestbeleid, het is een goed beleid", reageert burgemeester Pieter De Crem (CD&V). De Crem - voormalig vicepremier, minister van Binnenlandse Zaken en Defensie en een zwaargewicht binnen zijn partij CD&V - is al meer dan 30 jaar burgemeester van Aalter.
Hij wil naar eigen zeggen mensen beschermen tegen huisjesmelkerij en ervoor zorgen dat mensen niet in slechte woningen terechtkomen. Maar uit de statistieken van de politie blijkt dat er in 2023 én 2024 geen enkel geval werd vastgesteld van huisjesmelkerij. De jaren daarvoor was er gemiddeld 1 geval per jaar.
Bovendien vraagt Aalter wel heel veel woonstkwaliteitscontroles aan, zeker in vergelijking met de buurgemeenten. Eeklo en Lievegem bijvoorbeeld, vroegen vorig jaar geen enkele controle aan. In Maldegem werd 1 controle aangevraagd. In Aalter stond de teller op 77.
Ik werk binnen het wettelijk kader. Indien dat niet het geval is, is het aan de wetgever om dat te veranderen
Dat de gemeente in afwachting van zo'n controle geen voorlopige inschrijving geeft, is niet wettelijk. Bovendien hebben de FOD Binnenlandse Zaken en de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) de zaak al verschillende keren aangekaart bij de gemeente. "Toch zeg ik dat ik de wet toepas", reageert De Crem.
De Crem ontkent ook dat er een link zou zijn met de domiciliëring en de nationaliteit van de aanvragers. "Ik ga niet af op namen", reageert de burgemeester. "Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen Belgen en niet-Belgen. Ik werk binnen het wettelijk kader. Indien dat niet het geval is, is het aan de wetgever om dat te veranderen."
110 klachten bij Binnenlandse Zaken
Bij de FOD Binnenlandse Zaken - de Algemene Directie Identiteit en Burgerzaken - kennen ze de verhalen van Aalter. De overheidsdienst laat weten dat hij sinds eind 2023, dus op een dik jaar tijd, 110 klachten heeft ontvangen over de domiciliëring in Aalter. 90 procent van die klachten is afkomstig van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) en komt van mensen met een Europese nationaliteit.
DVZ - óók een onderdeel van de FOD Binnenlandse Zaken - komt tot de conclusie dat Aalter in 51 dossiers de vreemdelingenwet niet correct toepast bij de inschrijving van EU-burgers in de gemeente. Aalter ontving daarover verschillende mails met toelichting over de correcte procedure. Sinds begin dit jaar verlopen volgens DVZ de inschrijvingen en verblijfsaanvragen wel weer vlotter.
Pano en De Morgen kunnen zo'n mail bemachtigen. "Wij stellen vandaag vast dat de procedure voor de EU-burgers nog steeds verkeerd wordt toegepast", lezen we. "Mogen wij met aandrang vragen de wettelijke procedures correct uit te voeren?" en "De collegebeslissingen om aan EU-burgers de afgifte te weigeren, druist in tegen de gemeentelijke bevoegdheden."
Wij stellen vandaag vast dat de procedure voor de EU-burgers nog steeds verkeerd wordt toegepast. Mogen wij met aandrang vragen de wettelijke procedures correct uit te voeren?
Ook Binnenlandse Zaken heeft de situatie al meerdere keren aangekaart bij de gemeente. De klachten die de overheidsdienst ontvangt, blijven vaak zonder gevolg. Binnenlandse Zaken kan enkel een dossier opstarten wanneer de gemeente Aalter een negatieve beslissing neemt. "Maar Aalter neemt geen negatieve beslissing, de dossiers blijven gewoon openstaan."
De overheidsdienst zegt dat hij geen sanctie kan opleggen aan het schepencollege of aan burgemeester De Crem, "want dat moet gebeuren door het Agentschap Binnenlands Bestuur."
Dat agentschap antwoordt net het tegenovergestelde: "Als Binnenlandse Zaken vindt dat een gemeente de wet niet correct toepast, moet het optreden. Het Agentschap Binnenlandse Bestuur heeft hier geen bevoegdheid."
Het concrete resultaat daarvan is dat misnoegde inwoners zelf naar de rechter moeten stappen, wat in de praktijk zo goed als nooit gebeurt.
Lang wachten heeft grote gevolgen
De Crem benadrukt dat er geen probleem is met de domiciliëringen, omdat iedereen uiteindelijk wel ingeschreven geraakt. Aalter schreef vorig jaar meer dan 1.200 nieuwe inwoners in. Dat klopt, maar de inschrijving duurt voor sommigen wel heel lang, en dat kan grote gevolgen hebben. Dat merken ook de getuigen met wie Pano en De Morgen kon spreken. Zij voelen de gevolgen elke dag.
"Ik ondervind problemen met de scholen van mijn kinderen, en ook bij de bank heb ik moeilijkheden", vertelt een Syrische man met verblijfsrecht in België. "Ons leven is overhoop: bij de scholen, dokters, overheid... Voor alles heb je hier een adres nodig."
Veel mensen die nog niet geregistreerd zijn in hun nieuwe gemeente, zijn vaak wel al geschrapt in de vorige gemeente waar ze woonden. "Administratief gezien verdwijn je dan onder de radar", legt Joy Verstichele uit. "Het is moeilijker om een aanvraag te doen voor een sociale woning, om een arbeidscontract te sluiten of om een uitkering te ontvangen."
EU-burgers die in België willen wonen en werken moeten bovendien een verklaring van inschrijving kunnen voorleggen. Doen ze dat niet, komt hun verblijfsrecht in gedrang."De gemeente ontzegt op deze manier aan de vreemdeling die in legaal verblijf is de mogelijkheid om dit te bewijzen", lezen we in een brief van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) aan Aalter.
Praktijk ook in andere gemeenten?
Zijn er naast Aalter nog andere gemeenten die deze praktijk toepassen? Binnenlandse Zaken laat weten dat het van andere gemeenten geen structurele klachten heeft ontvangen zoals dat wel het geval is bij Aalter. Toch weet burgemeester De Crem (CD&V) dat ook andere gemeente wel interesse hebben in de aanpak van Aalter. "Er zijn collega-burgemeesters die weten wat we doen", bevestigt hij.
Het beleid in Aalter heeft effect, dat is zeker. Is dat een bedoeld effect? Verschillende getuigen die we spraken, willen weg uit Aalter."Ik ben wel een beetje verstandiger geworden. Ik zal nu altijd kijken naar de gemeente voor ik ergens een huis zou huren of kopen. Dat zal zeker niet meer in Aalter zijn", besluit Nurettin.
